Cześć

W poprzednim artykule o sprzężeniach zwrotnych opisałem podstawowe założenia sprzężeń zwrotnych, jak ich szerokie zastosowanie od techniki po komunikacje międzyludzką.

Jeśli nie czytałeś, czy się zastanawiasz, o czym ja piszę, to zapraszam do pierwszego wpisu z cyklu "Elementarz Cybernetyka Społecznego".

❗❗ Gorąco zapraszam do polubienia fanpagu Geekowojażera na Facebooku, profilu na Twitterze, czy subskrypcji RSS (linki w sidebarze). Będziesz na bieżąco z nowymi wpisami i nic nie przegapisz.

W artykule głównie mocno opieram się na wiedzy przekazanej w książce "Cybernetyka i Charakter" autorstwa Mariana Mazura wydanej przez Wyższą Szkołę Zarządzania i Przedsiębiorczości im. Bogdana Jasińskiego z 1999r. Obecnie dostępna do pobrania za darmo z portalu Autonom.

Szybkie przypomnienie pojęć

Sprzężenie zwrotne

Sprzężenie zwrotne zachodzi w momencie, gdy niezależne systemy oddziałowują na siebie nawzajem. Ideą działania sprzężenia jest dostosowanie kolejnych odpowiedzi systemu na podstawie informacji dotyczących efektów własnego działania.

Na diagramie widać:
X – dowolny system X.
Y – dowolny system Y
x – Oddziaływanie obiektu X na obiekt Y. Ma wartość i kierunek.
y – Oddziaływanie obiektu Y na obiekt X. Ma wartość i kierunek.
r_x – reaktywność obiektu X, jest to stosunek oddziaływania y na obiekt X.
r_y – reaktywność obiektu Y, jest to stosunek oddziaływania na obiekt Y.

Sprzężenia sa zazwyczaj cykliczne. Reakcji odpowiada kontr-reakcja, jej kontr-kontr-reakcja i tak w kółko, aż do momentu przerwania sprzężenia spowodowanego np. odejściem drugiej osoby podczas rozmowy.

Matematycznie kolejne oddziaływania i reaktywności w cyklach opisuje się dodaniem kolejnego numeru cyklu do wartości oddziaływań, reaktywności czy stanu systemu.

Przykładowy cykl sprzężeń

Cykl 1 obejmuje dowolne oddziaływanie systemu X, uznane, za jego pierwszą reakcję x_1 oraz reakcję y_1 na bodziec x_1, która na postawie równania r={ R \above{2pt} B} można wyrazić równaniem.

y_1=r_y*x_1, cykl 2 obejmuje reakcję systemu X na bodziec y_1, gdzie x_2=r_x*y_1 oraz reakcję y_2=r_y*x_2. Analogicznie można określić reakcje w kolejnych cyklach 3,4 itd.

Powtórka zrobiona, możemy przejść do konkretnych twierdzeń wychodzących z samego modelu.

1. Twierdzenie o przyczynach reakcji

„Jeśli boisz się czegoś, wiedz, że przyczyna twego strachu tkwi nie poza tobą, lecz w tobie.“ — Lew Tołstoj

Reakcja każdego z dwóch sprzężonych ze sobą systemów jest spowodowana przez reaktywność tego systemu i reakcję drugiego systemu.

Z podstawowego równania na siłę reakcji y_1=r_y*x_1 wskazuje, że reakcja y_1 systemu Y ma dwie przyczyny, z których jedną jest reaktywność r_y systemu Y, drugą zaś jest x_1 systemu X, stanowiąca bodziec dla systemu Y. Analogicznie jest dla systemu X

Mamy 2 składowe wpływajace na działanie sprzężonych systemów – jedna z nich tkwi w samym elemencie(reaktywność czyli jego właściwości), druga to reakcja drugiego systemu.

Zastosowanie twierdzenia jest bardzo interesujące w odniesieniu do takich stosunków międzyludzkich jak zatarg, kłótnia, walka itd., w których to osoby wzajemnie się obwiniają. Każdy uważa, że problem leży po drugiej stronie – obwinia reaktywność oponenta i zaprzecza, że to jego wina (jego własna reaktywność). Strony przedstawiają jak bardzo są poszkodowane, natomiast nie wspominają o swoim zachowaniach, które określają jako "normalne".

A czemu widzisz źdźbło w oku brata swego, a belki w oku swoim nie dostrzegasz? … Obłudniku, wyjmij najpierw belkę z oka swego, a wtedy przejrzysz, aby wyjąć źdźbło z oka brata swego. Biblia (Mat. 7:3-5)

Innym przykładem jest propaganda wojenna. Własne postępowanie jest tam przedstawiane jako wymuszone czynami przeciwnika (prowokacje, ataki, okrucieństwami itp.), a działania przeciwnika są podyktowane jego właściwościami np. agresywnością, nienawiścią itd. W ten sposób przeciwnik jest winien wszystkiemu. MOzna umyć ręc

Zdarza się też, że, gdy pokłóceni po latach, pogodzą się ze sobą, a nawet zaprzyjaźnią. Już bez urazy wspominają dawne czasy, nie mogą się oprzeć zdumieniu, jak błahe przyczynki stały się początkiem wieloletniej wzmagającej się wrogości.

Przyjrzyjmy się dwom sytuacjom zachodzącm między zwierzchnikiem, a jego podwładnym, przedstawionymi w postaci toku rozmyślań jednego i drugiego.

Przykład z książki "Cybernetyka i Charakter":

Sytuacja pierwsza:
Kierownik: Kowalski nie wytęża się zbytnio w pracy, ale trzeba mu dać jakąś niewielką nagrodę, może go to zachęci.
Kowalski: Kierownik to morowy chłop, nie pominął mnie w nagrodach, chociaż nie uważam, żebym na to zasługiwał. Trzeba się podciągnąć, żeby tego nie żałował, i po co inni mają gadać, że mnie faworyzuje.
Kierownik: Kowalski bardzo się poprawił, następnym razem trzeba mu będzie dać więcej.
Kowalski: Kierownik umie docenić robotę, przy takim to warto pracować, bo człowiek przynajmniej wie, że będzie coś z tego miał.
Kierownik: Okazuje się, że znam się na ludziach, wiedziałem, że z Kowalskiego jeszcze coś będzie. Trzeba będzie pomyśleć o awansie dla niego.

Sytuacja druga:
Kierownik: Kowalski nie wytęża się zbytnio w pracy, nie dam mu nagrody, bo nie ma za co.
Kowalski: Co on sobie myśli, że ja za takie pieniądze będę mu lepiej pracował? Nie ma głupich.
Kierownik: Kowalski jeszcze się bardziej opuścił, trzeba go przenieść do gorszej pracy, może go to nauczy rozumu. Kowalski: A to drań, uwziął się na mnie. Myśli, że tym co zwojuje? Będzie widział u mnie robotę!
Kierownik: Okazuje się, że znam się na ludziach, od razu wiedziałem, że z Kowalskiego nic nie będzie. Trzeba go będzie chyba zwolnić.

W każdej podanej sytuacji kierownik dostał, to co chciał – udowodnił sobie, że zna się na ludziach i jest wybitnym strategiem. Rezultaty potwierdziły słuszność jego decyzji. Właściwie, doczekał się tego, co wywołał swoim "pierwszym krokiem".

W dobrze układających się relacjach, osoby są bardziej skłonne widzieć wzajemne zasługi i ich ciężką pracę nad relacją.

🤔 Jak partia twierdzi, że jest źle, było źle i będzie gorzej, zwalając winę na poprzedników, to może oznaczać, że nie kontroluje swojej reaktywności, czyli nie posiada umiejętności rządzenia.

2. Twierdzenie o braku sprzężenia

Sprzężenie między dwoma systemami nie powstanie, gdy reaktywność któregokolwiek z nich jest równa zeru lub nie zachodzi oddziaływanie między nimi.

Reakcja systemu X, jest równa zeru (brak reakcji), gdy:

1. Reaktywność systemu X jest równa 0.
2. Reaktywność systemu Y jest równa 0.
3. Poprzednia reakcja systemu X jest równa zeru.
4. Bodziec systemu Y jest równy zeru.
5. Bodziec systemu X jest równy zeru.

Wynika to ze wzorów sprzężenia zwrotnego, gdy:

1. x_2=0, gdy r_x=0, albo gdy y_1=0
2. y_1=0 gdy r_y=0, albo x_1=0

Można to zilustrować na przykładzie rozmowy między osobą X a osobą Y, gdy:

1. X nic nie powiedział,
2. X coś powiedział, ale osobnik Y tego nie usłyszał,
3. Y usłyszał, ale okazał się na to niewrażliwy, więc nic nie odpowiedział,
4. Y okazał się wrażliwy i wskutek tego odpowiedział, ale osobnik X tego nie usłyszał,
5. X usłyszał odpowiedź, ale okazał się niewrażliwy, więc na nią nie zareagował.

Brak sprzężenia może wskazywać, że coś złego się dzieje w danym sprzężeniu. Wtedy warto się przyjrzeć:

• kto w nim uczestniczy
• dlaczego tak się dzieje

Konsekwencje długoterminowego braku sprzężenia mogą być bardzo kosztowne, bo przyczyna konfliktu (problemu) może nie być rozwiązana. Także, im dłużej utrzyma się działające sprzężenie, to tym łatwiej pozyskać informacje służące sterowaniu, można odkryć reaktywność drugiego systemu na większa ilość bodźców. W rezultacie umożliwia znalezienie odpowiedniego rozwiązania.

5 sposób na niedopuszczanie do sprzężeń

1. Unikanie pierwszego kroku

Pierwszy sposób polega na unikaniu "pierwszego kroku", czyli niezaczepianiu nikogo, nieprowokowaniu, niezauważaniu określonych osobników np. smutnych panów dresów spod monopolowego w środku nocy.

2. Zmniejszanie do zera reaktywności ludzi

Metoda polega na obniżaniu do zera reaktywności osób, których reakcji nie się opanować w inny sposób. Do tego celu stosuje się metody otępienia, z uśmiercaniem włącznie, cenzura, kary więzienia, wysyła się seryjnego samobójcę czy wręcza łapówki.

Jest to tradycyjna metoda różnego rodzaju despotów.

Nie reaguje, więc nie wpływa na nas. Nie zakłóca naszych procesów sterowniczych.

3. Niedopuszczanie do siebie bodźców

Mówił dziad do obrazu, a obraz do niego ani razu.
Ludowe przysłowie

Sposób polega na niedopuszczaniu do siebie niepożądanych bodźców, przez np. ogradzanie się bogatych od biednych, strzeżone osiedla, czy inne formy izolacji.

Jest to intuicyjna decyzja ludzi, który wiedzą, że działają wbrew interesom innych grup ludzi. Bodźce nie docierają, więc nie wywołują w nas niechcianej reakcji jak wstyd, obrzydzenie.

Inny przykłady to:

• mąż ignoruje komentarze żony, która się skarży że ją zaniedbuje. Nie słucha jej lub udaje że to robi.
• Zawartość skrzynki skarg i zażaleń nie jest czytana przez kierownictwo. Wszystko idzie do niszczarki.

4. Niewrażliwość na reakcje innych

4 metoda polega na uniewrażliwianiu się na bodźce przez np. bezwstydne upieranie się przy własnych opiniach wbrew racjonalnym argumentom, brak wyczucia przyzwoitości, czy tak zwana "kamienna twarz".

Tenże mechanizm może także służyć do samoobrony. Jest szeroko opisany w psychologii m.in jako mechanizm wyparcia

Jest najprostszym sposobem obrony informacyjnej – należy po prostu wywalić przez okno telewizor, nie oglądać mediów, nie czytać gazet.

Przykład:
Pracownik nie dopuszcza do siebie myśli o możliwości zwolnień grupowych, o których mówi się w firmie. Czuje się dzięki temu lepiej (zmniejszenie frustracji), ale będzie kompletnie nieprzygotowany, jeśli zwolnienia nastąpią (zniekształcenie rzeczywistości).

5. Zatajenie swojego postępowania

Postępowanie polega na ukrywaniu decyzji, reakcji przed innymi przez np. tajemnicę handlową czy państwową w celu ukrycia braku kompetencji, działania przeciw interesom rządzonych, zachowaniu przewagi strategicznej.

Przykład:
Niewierna żona ukrywa, że jedzie spotkać się z kochankiem, tak mówiąc mężowi że jedzie do koleżanki na "ploty".

Rządzący dokładają starań, aby o ich przekrętach podatkowych nie dowiedział się ogół społeczeństwa.

3. Twierdzenie o wpływie poprzednich reakcji

kto sieje wiatr, ten zbiera burzę. Polskie przysłowie.

Dowolna reakcja zależy od poprzedniej reakcji, która zależy od jeszcze wcześniejszych, aż do pierwszej od której zaczeło się sprzężenie.

Twierdzenie można przedstawić w postaci matematycznej:
x_2=r_x*r_y*x_1
y_2=r_x*r_y*y_1

Za pomocą twierdzenia można wyjaśnić rolę "pierwszego wrażenia" w relacjach. Co ciekawe, rola "pierwszego wrażenia" jest ważniejsza w przypadkach, gdy chodzi o zjednanie sobie drugiej osoby, natomiast jest mniej znaczące w trakcie konfliktu.

Nawet drobny, początkowy ruch może być przyczynkiem do znacznych skutków, gdyż rozpoczyna łańcuch sprzężeń zwrotnych.

Tak zwany "efekt kuli śnieżnej" jest formą opisową twierdzenia

Przykład:

Dziewczyna wybierająca się na pierwszą randkę przykłada dużą wagę do swojego wyglądu, aby wywołać jak najlepsze „pierwsze wrażenie”, od którego, być może będzie zależeć jej przyszłość. Na tym też tle rodzą się miłości „od pierwszego wejrzenia”.

Dlatego, gdy randka zakończy się niepowodzeniem np. facet się nie odzywa, dziewczyna szuka przyczyny u siebie. To jest jej iluzja, bo za efekt sprzężenia zwrotnego odpowiadają wszystkie biorące w nim udział osoby.

4. Twierdzenie o wpływie reaktywności

Zachowanie się każdego z dwóch sprzężonych systemów zależy od iloczynu reaktywności obu tych systemów.

Twierdzenie można opisać dwoma wzorami:
|{x_2 \above{2pt} x_1}|=|r_x*r_y|
|{y_2 \above{2pt} y_1}|=|r_x*r_y|

Wzory wskazują, że stosunek kolejnych reakcji systemu X i Y jest zależny od reaktywności obu tych systemów, a właściwie iloczynu tych reaktywności.

Twierdzenie w kontekście relacji miedzyludzkie, oznacza, że zachowanie każdego partnera zależy od postaw obu partnerów naraz. Nie tylko od jednego z nich.

Można z tego wyciągnąć kolejny wniosek, że do zmiany relacji wystarczy zmiana postawy jednej osoby. Najprościej jest jednak wpłynąć na własną reaktywność niż wymuszać zmianę zachowania drugiej osoby.

Wiara w to, że ktoś zmieni swoją postawę (reaktywność), wiec zachowanie korzystne dla nas, stanowi podstawę zależności emocjonalnej. A taka postawa jest zarówno szkodliwa, jak i wyniszczająca. Przykładem mogą być osoby będące toksycznych związkach np. kobieta próbująca naprawić męża który jest patologicznie alkoholikiem.

W relacjach opartych o konflikt, każda strona próbuje wymusić zmianę postawy drugiej strony przez gnębienie, nękanie, represje, walkę na wyniszczenie itd.

5. Twierdzenie o przeciwstawnych zmianach reaktywności

Stosunek kolejnych reakcji każdego z dwóch sprzężonych systemów pozostanie bez zmiany, gdy reaktywność jednego systemu tyle razy wzrośnie, ile razy zmaleje reaktywność drugiego systemu.

{x_2 \above{2pt} x_1}= kr_x*{r_y \above{2pt} k}
{y_2 \above{2pt} y_1}= kr_x*{r_y \above{2pt} k}

Powyższe równania nie przestaną być słuszne, jeżeli prawe ich strony pomnożyć, a jednocześnie podzielić przez dowolną liczbę k. Oznacza to, że jeden system reaguje coraz słabiej na coraz silniejsze bodźce, drugi zaś coraz silniej na coraz słabsze bodźce.

Matematycznie możliwości przeciwdziałania są nieskończone. Jednak fizycznie nie jest to możliwe, ze względu na możliwości zdobywania i wydawania energii. Do słabszego reagowania potrzeba mniej energii,a brak reakcji, to nie wydawanie energii, co potrafi każdy system. Natomiast do zwiększonych reakcji trzeba proporcjonalnie więcej energii, a nie da się tego robić w nieskończoność. Wynika stąd, że gdy reaktywność jednego systemu maleje, to drugi system może przeciwdziałać tylko do granicy własnych możliwości.

Omawiane twierdzenie, wyjaśniające pozorną dysproporcję między ubytkiem reaktywności jednego partnera a przyrostem reaktywności drugiego partnera, pozwala też zrozumieć, dlaczego na zobojętnienie rządzących reakcje rządzonych są gwałtowne – zmożone protesty, aż po krwawą rewolucję. Władza na postępujące zobojętnienie rządzonych reakcje są gwałtowniejsze – prześladowania, aresztowania, terror.

Przykład:

Zilustrować twierdzenie można na przypadku "gasnącego romansu". Partnerka zmęczona związkiem zaczyna odczuwać go jako zbyt absorbujący, nie dostarczający już satysfakcji.

Naturalnie zaczyna się odsuwać, ignorować partnera, myśli o zerwaniu. Cybernetycznie mówiac, jej reaktywność na jego starania będzie coraz mniejsza. Przy niezmienionej reaktywności partnerki iloczyn reaktywności obojga musiałby zmaleć.

Druga strona, aby zachować status quo może zareagować zmożonym zapałem. Mówi jej, że sie zmieni, przynosi codziennie kwiaty, dużo bardziej się stara o jej względy. Staje się na moment lepszą wersją siebie. Tak więc jego reaktywność rośnie, a jej spada i w rezultacie iloczyn reaktywności pozostaje bez zmiany.

Nic nie może jednak wiecznie trwać. Jej jest łatwiej, gdyż brak uczuć nie powoduje zużywania energii, natomiast u niego uczucia osiągają stopień pasji angażujący całą jego uwagę i energię, a to w dłuzszej perspektywie prowadzi to do wypalenia w postaci np. depresji, w najgorszych przypadkach do samobójstwa.

Co może zrobić partner, aby zwiazek mógł dłużej trwać? Facet zamiast zwiększać swoją reaktywność, może wybrac inną drogę.Może zacząc zachowywać się, jak strona porzucająca. Rzadziej się spotykać, kontaktować, coraz mniej reagować na zachowania drugiej strony. Mogą z tego wyjść 2 scenariusze: partnerka poczuje, że sama jest porzucana i zacznie się bardziej starać lub rozstanie stanie się szybsze, powodując mniej bólu u obydwóch stron. Dla mnie jest to forma manipulacji emocjonalnej i lepszym rozwiazaniem byłaby szczera rozmowa, czy po prostu pozwolić odejść partnerce.

Abstrachujac, mniejsza reaktywność na czyjeś zachowanie pozwala na zdobycie wyższego statusu społecznego w rozmowie, więc większe poważanie. Reagujac mniej, druga osoba może się bardziej starać, aby uzyskać uwagę. Jest to bardzo ciekawy temat, ale zostawię to sobie na innego posta o statusie społecznym.

6. Twierdzenie o samosprzężeniu

W przypadku gdy reaktywność r jest równa 1, to mówimy o samosprzeżeniu. Wtedy oddziaływanie wyjsciowe nie rózni się od wejściowego.

Wówczas, gdy jeden ze sprzężonych systemów, np. system Y, ma reaktywność r_y = 1, to jego reakcja y_1 nie różni się od działającego na niego bodźca x_1, tzn. y_1=x_1.

Uwzględniając okolicznosci otrzymujemy:

x_2=r_x*x_1 i y_2=r_x*x_1

Oznacza to, że reakcje systemu X zależą tylko od jego własnej reaktywności i jego poprzednich reakcji, a reakcje systemu Y zależą tylko od reaktywności systemu X i jego reakcji.

W samosprzężeniu można wydzielić jeden system, który jest przenośnikiem oddziaływań, a drugi samosprzężonym.

Najprostsze samosprzężenia wystepują podczas bezpośredniej obserwacji np. czytanie własnych notatek, degustowanie potraw, oglądanie swoich wystąpień na video.

Gdy bezpośrednia obserwacja jest utrudniona lub niemożliwa, może wchodzić w grę posługiwanie się narzędziami odgrywającymi rolę przenośników oddziaływań, np. kamera,aparat, kartka papieru, czy lustra przy ubieraniu się.

W stosunkach interpersonalnych samosprzężenie występuje, gdy partner dokonuje obserwacji i przekazuje je obserwowanemu, np. gdy jedna przyjaciółka prosi drugą, żeby jej powiedziała – „jak wyglądam z tyłu”, gdy pomocnik cofającego kierowcy ciężarówko informuje go, czy nie najeżdża na przeszkodę, itd.

Jest również samosprzężeniem, gdy w sprzężeniu obecny „potakiwacz” mówiący to, czego sobie od niego życzą, żeby mówił.

To nie koniec

Dopiero omówiłem podstawowe twierdzenia cybernetyki. W kolejnych artykułach chcę poruszyć tematy związane z informacja, dezinformacja, jak działa propaganda, wojną informacyjną.

🙌 Zapraszam do dyskusji w komentarzach. 🙌

Źródła

• https://youtu.be/9D1wSThvocA
• https://www.youtube.com/watch?v=OYcXp2nCeuA
• "Cybernetyka i Charakter", Marian Mazur, Wyższa Szkoła Zarządzania i Przedsiębiorczości im. Bogdana Jasińskiego, 1999r.
• http://www.autonom.edu.pl/publikacje/mazur_marian/cybernetyka_i_charakter/sprzezenie.php